İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ENGELLİLİK ARAŞTIRMALARI ANABİLİM DALI

ENGELLİLİK ARAŞTIRMALARI TEZLİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI

Engellilik Araştırmaları Nedir?

“Engellilik Araştırmaları” engellilik deneyiminin büyüme ve gelişmeyi, öğrenme sürecini, benlik gelişimini, ilişkileri nasıl şekillendirdiğini; temel hak ve özgürlüklerin kullanımını nasıl etkilediğini irdeleyen yeni bir disiplinler arası bilim alanıdır. Tıp, eğitim, psikoloji, sosyoloji, hukuk, siyaset bilimi gibi bilim dallarının kesişme noktalarında engellilikle ilgili araştırmaların planlanması ve sektörler arası uygulanabilir projelerin yapılandırılmasına hız vererek, kalıcı çözümlere ulaşmayı hedefler.

Engellilik araştırmaları, “engelliliği” insan yaşamında karşılaşılabilecek bir deneyim olarak  kabul eder ve bu deneyimin toplumdaki bireylerin tümüne önemli politik, sosyal ve ekonomik etkileri olduğunu söyler.  Engelliliği bütün kültürlerde ve tarihsel süreçler boyunca  inceler ve engelli bireylerin deneyimlerinin daha büyük bir bilinçle algılanmasını sağlayacak ve sosyal değişimi kolaylaştıracak çalışmalar yapar.

“Engellilik Araştırmaları” Nasıl Ortaya Çıktı?

Dünyada “engelli hakları hareketi” 1970’li yılların başlarında Amerika Birleşik Devletleri(ABD) ve İngiltere’de başladı.  Engelli aktivistleri kendileri adına karar alma hakkını savunarak, önemli bir toplumsal farkındalık yarattılar ve zamanla güçlendiler.  Bakım kurumları ve hastanelerden çıkarak, başkalarına bağımlı olmak yerine özerk yaşam alanları oluşturmak için “bağımsız yaşam merkezleri” kurdular.

“Engellilik Araştırmaları”, engelli hakları hareketinin akademik yönü olarak 1970’li yılların sonlarında başlamış, disiplinler arası bir araştırma ve çalışma alanı olarak hızla Amerika ve Avrupa’ya yayılmıştır. 1980 ‘li yıllardan itibaren İngiltere, ABD, Kanada, Avrupa ve Avustralya’daki üniversitelerde çok sayıda Yüksek Lisans, Doktora programları oluşturulmuştur.

Programın Gerekçesi

Toplumun engellilk olgusuna ve engeli olan bireylere bakış açısı tarih boyunca belirli bir süreç izlemiştir. İlk zamanlarda toplum engelli bireyleri tecrit etme ve dışlama eğilimindeyken, sağlık bilimlerindeki gelişmelerin ortaya çıkmasıyla “hasta” ve “tedavi olması gereken kişiler” olarak algılamaya başlamıştır. Ülkemizde bazı toplum kesimlerinde halen geçerli algı ise engelliliğin “trajik” ve “acınacak” bir durum olduğudur.

Günümüzde bedensel farklılıklara sahip kişilere, gereksinimlerine uygun toplumsal ve çevresel  destek hizmetlerinin sağlanmasının temel insan hakkı olması bağlamında ele alınması, yani “hak temelli tutum” öne çıkmaktadır. Bütün bu yaklaşımlar, ülkelerin engellilikle ilgili sosyal politikalarının oluşumunu etkilemektedir.

Ülkemizde 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanunun çıkmasının ardından geçen 11 yılda engellilik alanında önemli kazanımlar elde edilmiş, teknolojik gelişmelerle birlikte günlük yaşamı kolaylaştıran uygulamalar artmıştır. Buna rağmen pek çok konuda sorunlar devam etmektedir. Engellilikle ilgili konuların geniş ve bütünsel yaklaşımla ele alınması, yapılacak araştırmaların disiplinler arası olarak planlanması çözümlere ulaşmayı kolaylaştıracaktır.

İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünün Engellilik Araştırmaları Anabiim Dalı bünyesinde açılması Yükseköğretim Kurulu Başkanlığının 07.04.2015 tarhli kararıyla onaylanan Engelllilik Araştırmaları Tezli Yüksek Programı bu gerekçeyle açılmaktadır.

Programın Kapsamı

Program tıp, hukuk, psikoloji, sosyoloji, ekonomi, enformatik, iletişim ve mimarlık alanındaki farklı bilim dallarından zorunlu ve seçmeli ders modülleri içermektedir. Engellilik konusunda faaliyetlerde bulunan kamu ve sivil toplum kuruluşlarından farklı sektör temsilcilerinin de katılımıyla oluşturulan seminer dersleriyle desteklenmektedir.

Farklı disiplinlerden öğrencilerin bilgiye erişme, bilgiyi değerlendirme ve yorumlama yeteneğini kazanarak, engellilik konusunda yenilikçi araştırmalar planlama ve yürütme becerileri kazanmaları hedeflenmektedir.
Programın Hedefleri

Engellilik Araştırmaları Yüksek Lisans Programı “engellilik” olgusunu yaşam deneyiminin bir parçası olarak tanımlayarak; tıbbi, bireysel ve yetersizlik odaklı yaklaşımların etkilerini kabul etmekle birlikte, ağırlıklı olarak

sosyal modele dayalı eğitim vermeyi hedeflemektedir.

Engellilikle ilgili temel verilerin bilimsel düzeyde ortaya konulması, engelliğin önlenmesi ve sorunların azaltılması, engellilikle ilgili toplumsal tutumların geliştirilmesi hedeflenecektir.  Engelli bireylerin hizmetlerden etkin ve kaliteli bir şekilde faydalanması, üretken bireyler olarak toplum hayatına dahil olabilmesi,  ailelerinin yaşam kalitesinin arttırılması gibi konularda araştırmalar yapılması sağlanarak  toplumsal gelişim desteklenecektir.

Programın Prensipleri

• Toplumsal hayata dahil olmayı engelleyen sosyal ve çevresel etmenleri inceler.


• İnterdisipliner eğitim: farklı disiplinleri engellilik alanında bir araya getirir.


• Engelli bireyin ve ailesinin bakış açılarına önem verir, aile bireylerine yönelik araştırma ve çalışmalar yapar.


• Kurs, konferans, dergi, web sitesi ve binalarda ulaşılabilir olmalıdır.


• Coğrafi, kültürel ve tarihsel boyutları değerlendirir.


• Tıbbi araştırma ve girişimlerin önemini de kavrayarak, engelliliğin sosyal, kültürel, politik ve ekonomik etkilerini inceler.


• Öğrencileri araştırma becerilerini, liderlik özelliklerini ve engellilik alanında savunuculuk yeteneklerini geliştirir.

Kimler Başvurabilir?

• 4 yıllık herhangi bir lisans programından mezun olanlar programa başvuruda bulunabilir. Programa alınacak öğrencilerin seçimi, İstanbul Üniversitesi Lisans Üstü Eğitim Öğretim Yönetmeliğinde belirtilen ölçütler göz ününe alınarak yapılır. ALES puanı EA/SÖZ olan öğrenciler alınacaktır. Bir adayın başarılı sayılabilmesi için başarı notunun en az % 65 olması gerekir.

Mezun Olanların Çalışabileceği Alanlar

• Sivil toplum kuruluşları


• Sosyal hizmet kurumları


• Belediyeler


• Bakım, Rehabilitasyon ve Özel Eğitim Merkezleri


• Yaşlı ve Engelli Hizmetleri Müdürlüğü


• Üniversiteler

Dersler
Engellilik Araştırmaları Tezli Yüksek Lisans program 4 adet zorunlu, 3 adet seçmeli ders, bir seminer dersi ve tez çalışmasından oluşur. Seminer ve tez çalışması kredisiz olup, başarılı ve başarısız olarak değerlendirilir.

Öğrenci ders alma aşamasında asgari olarak güz yarıyılı için 15 Kredi/30 AKTS  ve bahar yarıyılı için 15 Kredi/30 AKTS değerinde ders almak zorundadır. Dersler tamamlandıktan sonra gerçekleştirilecek tez çalışması 60 AKTS olarak belirlenmiştir. Programdan mezun olacak öğrencinin tamamlaması gereken AKTS kredi toplamı 120 AKTS dir.

Aşağıda gösterilen dersler öğrencinin mezun olması için alması gereken krediler düşünülerek hazırlanmıştır. Her iki dönemde 2 adet zorunlu ders, bulunmaktadır. Seçmeli dersler arasından öğrenciler birinci  dönem için 2 adet,  ikinci dönem için 1 adet seçmeli ders  seçebilir. İkinci dönemdeki Seminer dersi zorunlu olarak alınacaktır.

1. YARIYIL

Ders İçerikleri

Dersin Adı:

Engellilik Araştırmalarına Giriş

Öğretim Üyesi:

Prof. Dr. Resa Aydın  (İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi)

Dersin İçeriği:

Engellilik konusundaki temel kavramların incelenmesi, toplumsal yaşamda engelli bireylerin yaşadıkları sorunlar bu dersin ana konularıdır. Engellilik olgusu  tarihsel ve kültürel bağlamda incelenecektir. İşlevsellik, Engellilik ve Sağlığın Uluslar arası Sınıflaması (ICF) engelliliğe bütüncül bakış açısı sağlayan önemli bir araçtır. Bu derste ICF kavramsal bir çerçeve olarak ele alınacak; sağlık, rehabilitasyon, eğitim, istihdam gibi alanlarda engelli bireylerle ilgili mevcut durum analizleri yapılacaktır. Farklı işlev bozukluğuna sahip bireylerin sorunları; öğrenme güçlüğü, görme, konuşma ve işitme, hareket zorluğu, davranış problemleri, süreğen hastalıklara bağlı işlev bozukluğu olan bireylerin durumları ele alınarak, engelli bireylerin yaşam kalitesini etkileyen tüm faktörler incelenecektir. Yaşam kalitesini yükseltecek çözümler geliştirilen yardımcı teknolojiler, tedavi ve rehabilitasyon hizmetleri, sosyal hizmetler, spor ve sanat etkileşimleri ve toplumsal hayata uyum ile ilgili tüm etmenler tartışılacaktır.

Dersin Adı:

Engelli Hakları

Öğretim Üyesi:

Doç. Dr. Kerem Giray (İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi)

Dersin İçeriği:

Hukuk eğitimi almamış araştırmacıların da programa kayıtlı olabilecekleri düşünülerek öncelikle hukukun temel kavramları üzerinde durulacaktır. Dersin esas muhtevasını ise engelliler hukukuna ilişkin ulusal  mevzuat oluşturmaktadır. Dağınık şekilde, çeşitli kanunlarda yer alan engelli haklarına ilişkin özel hükümler belli bir sistematik içinde tasnif edilerek ders süresince incelenecektir. Keza Anayasa ile iç hukukun ayrılmaz bir parçası haline getirilen Uluslararası Sözleşmeler de dersin ayrılmaz konularından biridir. Bu kapsamda özellikle Engelli Haklarına ilişkin Birleşmiş Milletler Sözleşmesi ile Avrupa Birliğinin engelli haklarına yönelik tüzük ve direktifleri incelenecektir.

Dersin Adı:

Sağlık, İşlevsellik ve Engellilik

Öğretim Üyesi:

Prof. Dr. Aydan Oral (İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi)

Dersin İçeriği:

Sağlık, işlevsellik ve engellilik dersi içeriği “Engellilik Araştırmaları Tezli Yüksek Lisans Programı” teması olan “engelliliğin yaşam deneyiminin bir parçası olarak tanımlanması’ ile uyumlu olarak ‘İşlevsellik, Engellilik ve Sağlığın Uluslararası Sınıflaması [International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF)’in tanımı, kapsamı, önemi ve kullanımını kapsayacaktır. Bu dersin sonunda öğrenciler: ICF’in işlevselliğe (fonksiyon) odaklanarak sağlık hakkında bütünsel bir portre sağladığını kavramış, ICF’in komponentleri olan vücut yapıları, vücut fonksiyonları, aktivite ve katılım ve çevresel faktörler arasındaki etkileşimi irdelemiş, ICF niteleyicilerini kullanmayı öğrenmiş, ICF’in engellilikle ilgili temel verilerin tüm dünyada geçerli olan ortak bir dille  ortaya konulmasındaki önemini ve gereğini anlamış ve Dünya Engellilik Raporunun (2011) engellilikle ilgili araştırmalar için önerilerinde ICF’in yerini öğrenmiş olacaklardır.  Bu ders engelliliğin tanımlanmasında ICF’i ön plana alarak ‘Dünya Sağlık Örgütü Engellilik için Aksiyon Planı’nda yer alan önerilere uygun çalışmalar yapılmasına da katkıda bulunacaktır.

Dersin Adı:

Engellilik ve Kitle İletişim Araçları

Öğretim Üyesi:

Prof. Dr. Neşe Kars(İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi )

Dersin içeriği:

Engelli bireylerin toplumda nasıl algılandığı, eşit yaşam koşulları hakları konusunda kitle iletişim araçlarında nasıl konu edildikleri, kitle iletişim araçlarında konu olarak engelli bireylerin nasıl yansıdığı, engelli günleri dışında yıl boyunca toplumsal yaşamın bir gerçeği ve toplumun özgür bireyleri olarak engelliye bakışın nasıl olduğu bu dersin temelini oluşturmaktadır. Saptanacak duruma göre, bunun değiştirilmesi için farkındalık çalışmalarının medya ürünlerine nasıl yansıtılacağının tartışılması, medya çalışanı engellilerin varlığının ve engelsizlere göre farkının araştırılması, tüm bunların çağdaş ve eşit haklara sahip toplum yaratmadaki öneminin vurgulanıp anlaşılması bu dersin kapsamını oluşturmaktadır.

Dersin Adı:

Engelliler İçin Yardımcı Teknolojiler

Öğretim Üyesi:

Y. Doç. Dr. Zerrin Ayvaz Reis (İstanbul Üniversitesi Enformatik Bölümü)

Dersin İçeriği:

Engel durumuna göre engelli bireylerin yaşamlarını kolaylaştıran yardımcı teknolojilerin neler olduğu ve hangi alanlarda destek olmak üzere üretildikleri bilgisi ile bu teknolojik desteğin nasıl sağlıklı bir şekilde kullanılabileceği konusunda bilgi sağlamaktır.

Dersin Adı:

Sosyal Psikoloji

Öğretim Üyesi:

Doç. Dr. Yıldız Dilek Ertürk (İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi)

Dersin İçeriği:

Sosyal Bilimlerdeki gelişmelerden önemli bir alanı oluşturan Sosyal Psikoloji,  toplumsal gelişme–değişme etkileşimle doğrudan ilişkili olan iletişim bilimlerinin vazgeçilmez bir ilgi alanını oluşturmaktadır. Dersin kapsamı içinde, alan engellilik alanında bilgilendirici ve alan araştırmalarının yapılabileceği, iletişim becerilerini artırıcı, sosyal olguların aktarılması amaçlanmıştır. Sosyal Psikolojinin tarihsel gelişimi, konuları, yaklaşımı, yöntemleri, sosyal etki ve uyma davranışının incelenmesi, engelliliğe karşı tutumlar, tutum değiştirme, önyargı,  iletişim ve propagandanın uygulamalı çerçevesinde tutumlar, toplumsal roller, statü, otorite, gruplar arası iletişim, kültür vb konular ele alınmaktadır. Sosyal ve kültürel ortamdaki bireylerin engellilikle ilgili tutum ve davranışın nedenlerinin ayırdına varabilir. Bireyin düşünce, duygu ve davranışlarının yaşamındaki önemini kavrayarak nedenleri açıklayabilir. Uyma ve ikna olma davranışının nedenlerini, sosyal grupların işleyişini ve sosyal çevrenin birey, bireyin çevre üzerindeki etkisinin yönünü tayin edebilir.

Dersin Adı:

Bilimsel Araştırma Teknikleri

Öğretim Üyesi:

Prof. Dr. Ayşen Akkor Gül (İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi)

Dersin İçeriği:

Bu derste “Bilimsel Araştırma Yöntemi” kullanılarak yapılacak bir çalışmada nelerin yapılması gerektiği, nasıl bir yol izleneceği, sorunsalın nasıl saptanacağı, amacın nasıl somutlaştırılacağı, araştırma için doğru yöntemin nasıl belirleneceği, test materyallerinin nasıl geliştirileceği, atıfların nasıl aktarılacağı ve bulguların tartışılıp nasıl sonuca ulaşılacağı gibi konular incelenecektir. Ayrıca Araştırma yöntembiliminin gelişimi ile ilgili çeşitli makalelerin çözümlenmesi yapılacaktır. Engellilikle ilgili yapılacak niteliksel ve niceliksel bilgi üretilecek araştırma planlarının nasıl yapılacağı aktarılacaktır.

Dersin Adı:

Engelsiz ve Evrensel Tasarım

Öğretim Üyesi:

Doç. Dr. Göksenin İnalhan (İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi)

Dersin İçeriği:

Evrensel Tasarım ilkelerinin benimsenmesi ve bu yaklaşımla fiziki çevrelerin değerlendirilip, düzenlenmesi, yaşlılıkla ve engellikle ilgili bilgiler; sosyal, psikolojik ve demografik gerçekler, engel türleri (kişiye özel, mekana özel) ve engellilerin çeşitli mekansal gereksinimleri; engelli ve yaşlılar için gereken donanımlar; önemli ekipman (donanım), donatı ve yapı elemanı tasarımları; yaşlılar ve engellilere uygun konut ve bina tasarımı; çağdaş standartlar; şehirsel çevre elemanlarında gereken boyutlar ve tasarım ölçütleri konusunda bilgi edinmelerini sağlamaktır. Yaşlılar ve engellilerin inşa edilmiş çevrelerdeki hayatını kolaylaştıracak mimariyi ve şehirsel tasarımı tanımak, engellilerin ve yaşlıların toplumsal hayata katılabilmelerini sağlayacak sosyal şartlara dikkat çekmek, engellilerin toplumsal hayata katılabilen üretken bireyler olmalarına yardımcı şehirsel çevre şartlarını sağlamak, bütün insanlar için kaza tehlikelerini en aza indirecek şekilde sağlıklı çevre ve sosyal tasarım anlayışını benimsetme, engellilerin ve yaşlıların günlük hayatlarını kolaylaştıran araç, gereç, cihaz, donanım, nesnelerin mekanla uyumlu, uygun tasarımı üstünde durulmaktadır.

Dersin Adı:

Engellilik ve Spor

Öğretim Üyesi:

Y. Doç. Dr. Banu Ataman Yancı (İstanbul Üniversitesi Spor        Bilimleri  Fakültesi)

Dersin İçeriği:

Engelliler için sporun anlam ve önemi, engel türleri ve sınıflandırılmaları, sporun engelliler üzerindeki etkileri, engelliler için beden eğitimi ve sporla ilgili hukuki düzenlemeler ele alınacaktır. Engellilerde sporunun tarihçesi, gelişimi, kitlelere yayılması, günümüzde engelli spor organizasyonları ve engelli sporlarında kullanılan araç ve malzemeler, engelli sporlarındasınıflandırmalar incelenecektir. Özel eğitimde beden eğitimi ve spor uygulamalarının önemi bu dersin konularını oluşturmaktadır.,

Dersin Adı:

Sosyal İnovasyon ve Sosyal Girişimcilik

Öğretim Üyesi:

Y. Doç. Dr. Zümrüt Ecevit Sarı (İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi)

 Ders İçeriği:

Sosyal İnovasyon ve Sosyal Girişimcilik; ekonomik, sosyal, siyasal,    kültürel ve ekolojik sorunların yenilikçi kurum, süreç, politika ve uygulamalarla nasıl çözüme kavuşturulabileceğine ilişkin çalışmaları ele almaktadır.  Bu ders kapsamında sosyal ekonomi alanı,  sosyal sorunlarla mücadelenin önemi,  küresel eğilimler ile dünyada ve Türkiye’deki koşulların değerlendirilecektir.  Sosyal sorumluluk, kurumsal sosyal sorumluluk, sosyal sorumluluk teorileri incelenecektir. Sosyal inovasyon ve sosyal girişimcilik kavramı ve gelişimi, başarılar, başarısızlıklar, fırsatlar ve kısıtları, kamu politikaları ile ilişkileri aktarılacaktır. Sosyal inovasyon ve sosyal girişimlerle kar amacı gütmeyen kurumlar, sivil toplum kuruluşları ve geleneksel girişimlerle aralarındaki farkın anlaşılması sağlanacaktır.  Sosyal inovasyon girişimlerinin desteklenmesini sağlayan kurumsal araçlar, ulusal ve uluslararası fonlara başvuru olanakları ve koşulları hakkında bilgi verilecektir. Sosyal inovasyonve girişim örnekleri üzerinde sosyal girişim geliştirme ve büyütme yolları incelenecektir.  Sosyal girişimlerin karşı karşıya kaldıkları sorunlar ve çözüm yolları ele alınacaktır.  Sosyal inovasyon yoluyla sosyal değişime personel katkısını sağlamak ve motive etmek için yapılması gerekenler aktarılacaktır. Engellilik çalışmalarına çözüm ve sürdürülebilirlik için sosyal inovasyon ve sosyal girişim bağlantısı kurulacaktır.

Dersin Adı:

Engellilere Yönelik Sosyal Yardım ve Hizmetler

Öğretim Üyesi:

Doç. Dr. Faruk Taşçı (İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi)

Dersin İçeriği:

Ders, engellilik meselesini genel anlamda sosyal bilimler açısından özelde ise sosyal yardımlar ve sosyal hizmetler kapsamında ele almaktadır. Bu çerçeve öncelikle “engellilik” olgusunun ne anlama geldiği, geçmişten günümüze kadarki dönüşümler dikkate alınarak ortaya konacaktır. Sonrasında psikolojik, sosyolojik, ahlâkî, eğitimsel gibi sosyal bilimlerin çeşitli dinamikleri üzerinden engelliliği kavrama noktasında derinleşilecektir. Daha sonrasında, dünyada engellilere yönelik sosyal yardım ve hizmet yaklaşım ve uygulamalarının ne durumda olduğu ülke örneklikleri üzerinden değerlendirilecektir. En nihayetinde ise, merkezi yönetimin, yerel yönetimin, sivil toplum kuruluşlarının ve özel sektörün engellilere yönelik sosyal yardım ve hizmet aktörleri olarak neler yapmakta oldukları Türkiye ölçeğinde analiz edilecektir.

Tez Çalışmaları

Engellilik Araştırmaları Yüksek Lisans Programında tez yapacak öğrencilerden kendi mezun oldukları lisans alanında veya disiplinler arası bir alanda bir araştırma yapmaları istenir.. Tez danışmanı alana uygun olarak belirlenir veya disiplinler arası çalışmalarda farklı alanlardan öğretim üyeleri danışmanlık yapar.

ENGELLİLİK ARAŞTIRMALARI TEZLİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI SUNUM